Sint Brigida Denhalen
In 1634 beloofden onze voorouders aan Sint Brigida ieder jaar een den te zullen halen en te planten, als de veeziekte die Noorbeek en omgeving teisterde zou verdwijnen. De veeziekte verdwijnt en het vee wordt gespaard en zo wordt er al bijna 400 jaar lang door de inwoners van Noorbeek vol trouw aan deze belofte voldaan. Ter ere van hun beschermvrouwe, de patrones van vee en parochie, ter iere van Sint Briej.
“De jaarlijkse St Brigidaboomplanting te Noorbeek is voor en boven alles het feest van het boerenpaard….het meest spectaculaire, zinrijke en inhoudsvolle paardenfestijn dat in Nederland geboden wordt”.
- D.J. Van der Ven
Folklorist, 1964
In 2014 is het Sint Brigida Denhalen in Noorbeek geplaats op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland van Unseco. Onze plaats op deze Inventaris van Unesco zijn wij als Jonkheid natuurlijk erg trots op. Wij hopen dat onze prachtige traditie met de steun van de Nationale Inventaris nog vele jaren mag voortduren.
De voorbereidingen
De voorbereidingen voor het Sint Brigida Denhalen beginnen rond carnaval, wanneer het bestuur van de Jonkheid zijn eerste vergadering van het jaar houdt. In de hierop volgende weken moet er veel werk verzet worden, om op de tweede zaterdag na Pasen, een nieuwe Sint Brigida den naar Noorbeek te halen. Zo moeten alle paard-eigenaren van de +/- 25 paarden die met Denhalen meelopen benaderd worden, het getuig moet onderhouden en gepast worden en er moet een nieuwe den is het bos worden uitgezocht. Vanaf halfvasten beginnen de bestuursleden van de Jonkheid loten te verkopen voor de oude den. De verloting van de oude Den vindt plaats voorgaand aan de jaarvergadering op paasmaandag. Nadat de winnaar van de oude den bekend is vertrekt de Jonkheid naar de jaarvergadering. Tijdens de jaarvergadering wordt er terug gekeken op het afgelopen jaar, wordt er vooruit gekeken naar het komende jaar en vind de bestuursverkiezing plaats. Na afloop van de jaarvergadering vindt ook de verdeling van de paarden onder de leden plaats. Na de jaarvergadering zetten bestuur en leden van de Jonkheid allemaal een tandje bij. In deze laatste twee weken voor Denhalen worden de kransen gemaakt, het getuig gepoetst en worden de bijlen waarmee de den gekapt wordt geslepen. De vrijdag voor Denhalen wordt het dorp in gereedheid gebracht voor de volgende dag, de verkeersborden worden uitgezet, de stiepen worden geladen en de dennenwagen wordt naar de Pley gebracht. Als laatste wordt rond de klok van 19.00 de dennenwagen “gevrègeld” en is alles klaar voor vertrek.
De tweede zaterdag na Pasen
Het vallen van de oude den
Elk jaar loopt Noorbeek en omstreken op de tweede zaterdag na Pasen uit om het halen en “hèven” van de nieuwe Sint Brigida Den te bezoeken. De dag begint om 6.00 op de Pley, met het uitgraven en verwijderen van de oude Den. Als eerste wordt de Den verankerd aan de kapel. Waarna de betonnen platen worden verwijderd en het uitgraven kan beginnen. Tijdens het uitgraven wordt er door een aantal leden van de Jonkheid kamer geschoten als teken dat Denhalen begonnen is, verdere uitleg over het kamerschieten is hier te vinden. Als de Den dan voldoende uitgegraven is wordt de Den weer los gemaakt van de kapel. Een simpel duwtje is genoeg om de Den om te laten vallen. Met een doffe klap valt de Den vervolgens om. De enige dag in het jaar dat er geen Den voor de Sint Brigida kapel staat is begonnen!
Het kappen van de Nieuwe Sint Brigida den
Rond de klok van 8.00 vertrekt een deel van de Jonkheid, waaronder de kapitein samen met Pastoor Tervoort en een afgevaardigde van de gemeente naar het bos waar men de nieuwe Den gaat kappen. In het bos aangekomen klimt een boomchirurg de Den in. Dit om op hoogte een touw te bevestigen. Hiermee kan bij het vallen richting gegeven worden aan de Den. De boomchirurg verwijderd terwijl hij in de den klimt ook alle takken, zodat alleen het topje aan de bovenkant van de den behouden blijft. Vervolgens wordt er gebeden voor een goed verloop van de rest van de dag en wordt de Den gezegend door Pastoor Tervoort. Daarna is het de taak aan Pastoor en de afgevaardigde van de gemeente om de eerste slagen te verrichten. Hierna wordt het kappen overgenomen door leden van de Jonkheid. De fles jenever gekregen van de winnaar van de oude Den, wordt vervolgens gebruikt om de kelen van de kappers te smeren. Na een uur kappen stort de Den onder luid gekraak en geraas ter aarde. Als eerste wordt er gekeken of tijdens de val de Den nergens is gebroken. Vervolgens wordt de Den gemeten en ontdaan van de paar takken (buiten de takken in de kop van de Den) die nog aan de Den zitten. De lengte van de den is meestal rond de 30 meter. Vervolgens wordt de den met een tractor naar het het Rode Bos bij Remersdaal vervoerd.
Het vertrek vanuit Noorbeek
Terwijl de leden van de Jonkheid in het bos bezig zijn met het kappen van de den wordt er in Noorbeek niet stil gezeten. Uit alle windstreken worden trekpaarden naar Noorbeek gebracht en staan alle andere leden van de Jonkheid klaar om de paarden te verzorgen en op te tuigen. Naast het standaard getuig, bestaande uit de haam, het kopstuk, de buikriem en het trekzeil hebben de leden van de Jonkheid voor ieder paard een krans gemaakt van crêpepapier. Nadat alle paarden zijn opgetuigd worden de paarden ingespannen en wordt alles klaargemaakt voor vertrek richting het Rode Bos. Als dan rond 10.00 een bestuurslid van de jonkheid op de koperen toeter blaast zet de stoet van 20 tot 25 paarden zich
in beweging. Na ongeveer 200 meter lopen wordt er gestopt bij het huis van de voormalige smidse Hodiamont om de wielen van de wagen te smeren. De kleinzoon van de vroegere smid, Thierry Hodiamont, neemt deze taak op zich sinds zijn vader Peter een aantal jaar geleden het stokje heeft overgedragen. Nadat het smeren van de wielen heeft plaatsgevonden wordt dan echt vertrokken richting het Rode Bos. Als alles volgens plan verloopt, is rond het middaguur het Rode Bos bereikt
In het bos bij Remersdaal
Als vervolgens beide groepen van de Jonkheid zijn aangekomen in het Rode Bos wordt er een middagpauze ingelast. Onder het genot van een broodje worst genieten de leden van de Jonkheid en de paarden van hun welverdiende rust. De paarden worden tijdens deze pauze voorzien van hooi en water. De pauze voor de leden van de Jonkheid duurt echter niet al te lang. Na de lunch wordt er begonnen met het laden van de den op de dennenwagen. Hiervoor worden stiepen, rondhouten die met een ketting aan elkaar gekoppeld zijn en voorzien zijn van dwarshouten gebruikt. Met deze stiepen wordt de den beetje bij beetje hoger opgetild totdat de den hoog genoeg is opgetild zodat de
dennenwagen op de juiste plaats onder de den inpast. Vervolgens wordt de den bevestigd met kettingen op de dennenwagen. De paarden worden weer ingespannen en als de kapitein van de Jonkheid op zijn koperen toeter blaast zet de stoet met paarden, met de nu de den geladen, zich in beweging.
De terugreis naar Noorbeek
De terugreis naar Noorbeek wordt een aantal keren onderbroken voor een bezoek aan de verschillende horeca gelegenheden langs de route. Op Schilberg, op de plaats waar vroeger Café Schilberg lag, stopt de stoet voor de eerste keer. Hier worden de paarden voor de laatste keer voorzien van water en wordt de leden van de Jonkheid een kop soep aangeboden door de inwoners van Schilberg. Vervolgens stopt de stoet bij café Offermans op Hoogcruts. Hier worden de laatste versieringen, in de vorm van rozen of slingers gemaakt van crêpepapier door de leden van de Jonkheid aangebracht.
Aankomst in Noorbeek
Onder het gezang van het lied: “Hève, hève, hève, loate vur nog uns hève, ter iere van Sint Briej” nadert de Jonkheid rond 18.30 de bebouwde kom van Noorbeek. Bij de borden Noorbeek staan veel dorps bewoners de Jonkheid op te wachten en zien ze de prachtige stoet het dorp binnen trekken. In Noorbeek wordt er nog gestopt bij Eetcafé Tinus in de Bovenstraat en Restaurant Du Nord in de Dorpstraat. Dit is voor velen de gelegenheid om foto’s te maken met de paarden en de den voor de eerste keer goed te bekijken. Voor veel leden van de jonkheid is dit ook het moment om even bij te praten met hun ouders en familie en foto’s te maken met hun paard. Vele van deze foto’s met hun paard zullen het komende jaar met trots als profielfoto gebruikt worden op de verschillende sociale media.
Aankomst op de Pley
Nadat de avondmis is afgelopen komt de Jonkheid rond 20.00 aan op de Pley. Op het moment dat de Jonkheid met de paarden en de den de Pley op lopen beginnen de klokken van de Sint-Brigida kerk te luiden en maken de toeschouwers de weg vrij voor de stoet. Er wordt nog een maal gestopt op de Pley. Waarna de rij met paarden losgekoppeld wordt van de dennenwagen. Alle paarden vertrekken nog een laatste keer voor het ererondje om de kerk, op een paard na, het karrenpaard. Dit paard heeft de taak om de den de laatste 100 meter over de Pley te vervoeren. De andere paarden komen na het rondje om de kerk nog een keer door de Pley en worden door alle aanwezigen luid toegejuicht en geapplaudisseerd.
Als alle paarden vervolgens gepasseerd zijn vestigt zich alle aandacht op het karrenpaard aan de andere kant van de Pley. Na een laatste inspectie van de kapitein wordt het sein gegeven dat er vertrokken kan worden. Het karrenpaard trekt de dennenwagen, met den en een aantal leden van de Jonkheid in beweging. Als de den is aangekomen voor de kapel blaast de kapitein voor de laatste keer op zijn toeter. De taak van de Jonkheid is volbracht. Ten slotte worden de stoppende leden van de Jonkheid door de aanwezige leden gejonast.
Het rechtzetten van de nieuwe den
Vervolgens begint de taak van de getrouwde mannen. Alle mannen proberen een plaats aan de stiepen te bemachtigen, het hèven van de nieuwe Sint Brigida den kan beginnen. Onder leiding van de commandanten (Ivo Wintjens, Ron Moonen en Luc Gubbels) worden de stiepen om de beurt verplaats en getild, dit gebeurd op dezelfde manier als hoe de Jonkheid de den op de dennenwagen heeft gekregen. Er wordt ook regelmatig gepauzeerd voor iets te drinken. Naarmate de avond vordert komt de den steeds hoger en wordt het gat waarin de den wordt geplaatst met zand bijgevuld en worden de betonnen platen die in de vroege ochtend verwijderd zijn weer terug geplaatst.
Als de den uiteindelijk rond 00.00 uur weer recht voor de Sint Brigida-kapel en kerk staat is de taak van zowel de Jonkheid als de getrouwden mannen volbracht, er staat weer een nieuwe Sint Brigida den.
Er zal geen inwoner van Noorbeek zijn die op de zondagochtend zijn blik niet werpt op de nieuwe trots van Noorbeek: de nieuwe Sint Brigida den.